آشنایی با ساختار سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی سوریه

سوریه دارای چهار سرویس اطلاعاتی عمده می باشد که بطور مستقیم و تحت نظارت رئیس جمهور این کشور فعالیت می کنند . فعالیت این سازمانها کاملا مستقل از یکدیگر و محرمانه می باشد به نحوی که هیچ یک از این چهار سرویس اطلاعاتی اجازه دسترسی به اطلاعات و هویت افراد سرویس های دیگر را ندارند . روسای سرویسهای چهارگانه مستقیما به شخص رئیس جمهور (بشار اسد) گزارش می دهند و وفاداری و پایبندی بی چون و چرایی نسبت به اسد دارند .

این سازمانهای چهارگانه عبارتند از :
سازمان امنیت سیاسی
سازمانهای امنیت عمومی
اداره اطلاعات نظامی
سازمان اطلاعات نیروی هوایی

الف- سازمان امنیت سیاسی
این سازمان مسئول شناسایی و پیگیری نشانه هایی از فعالیت سیاسی سازمان یافته ای است که علیه منافع رژیم فعالیت میکنند و شامل نظارت و کنترل بر مخالفان سیاسی مظنون و همینطور فعالیتهای خارجیانی است که در این کشور سکونت دارند و با افراد محلی در تعامل هستند . فرمانده این سازمان بر عهده سر لشکر ‌«عدنان بدر حسن»adnan badr hasan (یک شیعه علوی از حمص homs ) است و از سال ۱۹۷۸ عهده دار این پست گردیده است .

ب- سازمانهای امنیت عمومی
سازمانهای امنیت عمومی ، سرویس اطلاعاتی غیر نظامی عمده در این کشور است که به سه شعبه تقسیم می شود:

۱- دایره امنیت داخلی که مسئول نظارت داخلی بر مردم است (مسئولیتی که دقیقا مکمل مسئولیت سازمان اطلاعات و امنیت سیاسی است ) و رئیس کنونی این دایره «بهجت سلیمان » میباشد که قبل از این از مشاوران سیاسی بشار اسد بوده و از سال گذشته به این سمت گمارده شده است.

۲- دایره امنیت خارجی که فعالیتش معادل کار سازمان سیا میباشد و در حال حاضر بدرستی روشن نیست که چه کسی ریاست دایره امنیت خارجی را بر عهده دارد ولی بنا به اطلاعات منتشر شده در بولتن اطلاعاتی خاورمیانه ، ژنرال قاضی (غازی) کنعان ، رئیس سابق اطلاعات نظامی سوریه در لبنان ، این پست را اشغال کرده است .

۳- بخش فلسطینی که بر فعالیتهای گروههای فلسطینی در سوریه و لبنان نظارت می کند . رئیس این بخش طبق آخرین گزارشها «هشام بختیار» بود. اما این اطلاعات مربوط به دو سال گذشته است . تعیین کردن قطعی کسانی که این پست ها را بدست آورده اند مشکل است چرا که این تقسیم بندیها بندرت در مطبوعات سوریه به چاپ می رسد .

رئیس سازمان امنیت عمومی، سرلشکر «علی حوری» عضو فرقه اسماعیلیه است.نکته قابل توجه اینکه تا انتصاب حوری در سال گذشته ، همیشه این سمت از آن یکی از اعضای جامعه مسلمانان سنی بود . رئیس پیشین سازمان امنیت عمومی ، سرتیپ «بشیر النجار» از مسلمانان سنی بود که به اتهام رشوه خواری و فساد اداری از کار بر کنار و زندانی گردید. جانشین رئیس سازمان امنیت عمومی «محمد ناصف» افسر نظامی بازنشسته و رئیس فرقه «علوی خیر بک » می باشد . وی در ارتباط با ایران و مبارزان شیعی لبنان در جنوب این کشور ، شخصیت میانه روی داشت و در گذشته رئیس دایره امنیتی سازمان امنیت عمومی بود.

ج- اداره اطلاعات نظامی
اداره اطلاعات نظامی سوریه که (دفتر مرکزی آن در مجموعه وزارت دفاع در دمشق میباشد) رسما مسئولیت حوزه عملیات نظارت و کنترل نظامی ، برنامه ریزی و …را بر عهده دارد و بطور کلی کار پشتیبانی لجستیکی و نظامی گروههای تندرو ترکیه ، فلسطین و لبنان و عملیات حذف ناراضیان و مخالفان سیاسی در خارج از کشور را بر عهده دارد. رئیس کنونی سرویس اطلاعات نظامی ، ژنرال «حسن خلیل » (شصت و سه ساله) است که پنج ماه پیش به منظور جایگزینی «علی دوباء خلیل» (یک شیعه علوی از لاذقیه)منصوب شد. وی از سال ۱۹۹۳ بعنوان معاون «دوبا» انجام وظیفه می کرد.با این حال ، بولتن اطلاعاتی خاورمیانه از منابع آگاه پی برده است که سیاستمدار و تصمیم گیرنده اصلی این پست «حسن خلیل » نیست، بلکه ژنرال «آصف شوکت» جانشین رئیس سرویس اطلاعات نظامی است که به تازگی به این سمت گمارده شده است . شوکت یک شیعه علوی و همسر «بشری» خواهر بزرگتر بشار اسد است.

د- سازمان اطلاعات نیروی هوایی
به رغم نام این سازمان ، وظیفه اصلی آن گردآوری اطلاعات برای نیروی هوایی نیست ، بلکه باید این سازمان را یکی از محرمانه ترین و مخوف ترین سرویسهای اطلاعاتی سوریه دانست . سابقه این سازمان به دهه ۷۰ باز می گردد، یعنی پس از آنکه حافظ اسد رئیس جمهور اسبق سوریه در سال ۱۹۷۰ قدرت را به دست گرفت، وی به این سرویس اطلاعاتی با هدف انجام عملیاتهای حساس داخلی و بین المللی روی آورد . حدود سی سال فرماندهی این سرویس را سرلشکر «محمد الخولی»بر عهده داشت ، مشاور امین و قابل اعتمادی که دفترش در مجاورت دفتر اسد در کاخ ریاست جمهوری بود . بطور کلی فعالیتهای سازمان اطلاعات نیروی هوایی در دو سطح خلاصه می شود:

۱-سطح داخلی : در این سطح اطلاعات نیروی هوایی سوریه، اغلب عملیاتهای ضد اپوزیسیون اسلام گرا در این کشور را به پیش برده است و نقش مهمی را در سرکوب قیام اخوان المسلمین در دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰ بازی کرده است . به تازگی عوامل اطلاعاتی نیروی هوایی جستجویی گسترده ای را برای شناسائی و دستگیری اعضای حزب آزادیبخش اسلامی (حزب التحریر ) بعمل آورده اند .

۲- سطح خارجی : در سطح خارجی عوامل این سازمان بیشتر در خارج و در سفارتخانه های سوریه و دفاتر شرکتهای هواپیمایی ملی سوریه مستقر هستند و کانون پشتیبانی اطلاعاتی و مالی گروه های سیاسی همسو با خود در کشورهای خارجی محسوب می شوند . عملیات بمب گذاری نافرجام در یک هواپیمای مسافربری اسرائیلی در فرودگاه Heathrow لندن در آوریل ۱۹۸۶ به این سازمان نسبت داده شد و متعاقب آن حکم دادگاه بین المللی بر علیه « هیثم سعید » جانشین رئیس اطلاعات نیروی هوایی صادر شد و بریتانیا روابط دیپلماتیک خود را با سوریه قطع کرد. البته چهار سال بعد ، زمانی که سوریه به ائتلاف متحد علیه عراق پیوسته بود ، این روابط برقرار گردید.

ژنرال «ابراهیم هوئیجی» رئیس سازمان اطلاعات نیروی هوایی ، یک شیعه علوی از قبیله «حدادین» بود که بعدها به عضویت کمیته مرکزی حزب بعث نیز برگزیده شد.رویکرد چند ماهه اخیر بشار اسد در خصوص انجام برخی اصلاحات سیاسی و اقتصادی در کشور ، مقاومت برخی از مقامات نظامی و امنیتی سوریه را بر انگیخته است از همین رو شاهد برخی تغییر و تحولات در سطوح عالی و امنیتی و نظامی هستیم . تحلیل گران مسائل نظامی و امنیتی سوریه معتقدند که تزریق خون تازه به دستگاه امنیتی سوریه به نحوی شگفت انگیز ، افق ها و آرزوهای دستیابی به آزادیهای سیاسی و اقتصادی در دراز مدت را افزایش داده است . هواداران اسد می گویند ، بشار اسد آرام آرام در صدد کاستن قدرت دستگاههای امنیتی و سپردن آنان به غیر نظامیان است . امری که بخش قابل توجه آن متاثر از تنش های خاورمیانه و فشارهای بین المللی بر سوریه می باشد . ژنرال حکمت شهابی و علی اصلان از روسای پی در پی بسیار پر سابقه ستاد ارتش سوریه ، مصطفی تلاس وزیر دفاع ، سر لشکر حسن خلیل ، رئیس سازمان اطلاعات نظامی ، ژنرال ابراهیم هوئیجی ، رئیس سازمان اطلاعات نیروی هوایی وژنرال علی حمود ، رئیس سازمان اطلاعات عمومی ، نمونه هایی از چندین شخصیت نظامی و امنیتی سطح بالای سوریه هستند که در ماههای اخیر از مناصب خود بر کنار و یا جا به جا گردیده اند .

ارتباط ارتش با سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی سوریه
همانطور که در بخش های قبلی گفته شد پس از سال ۱۹۷۰ و به قدرت رسیدن حافظ اسد به عنوان رئیس جمهور و رئیس حزب بعث ، این حزب همواره حزب حاکم ، بلامعارض و تصمیم گیرنده اطلاعات سیاسی ، اقتصادی ، نظامی و امنیتی بوده است . براساس قانون اساسی سوریه مسئولیت و فرماندهی سرویسهای اطلاعاتی و ارتش به عهده رئیس جمهور که رهبری حزب بعث سوسیالیست عربی را نیز به عهده دارد، می باشد. از همین رو همواره مسئولین امنیتی و اطلاعاتی سوریه عمدتاً از نظامیان طراز اول و معتمد رئیس حزب بعث (رئیس جمهور ) بوده اند. به عبارتی می توان گفت که تشکیلات نظامی و امنیتی بالاترین مقامات و مسئولین سوری را در بر می گیرد و حلقه های حلزونی خاص آن تا سطوح پائین و در همه جا دیده می شود.

حافظ اسد رئیس جمهور اسبق سوریه ، به منظور تحکیم موقعیت شخصی خویش ، نظامیانی را که حامی وی و واجد خصوصیات وفاداری و اطاعت محض بوده اند را در راس مشاغل مهم اطلاعاتی ، امنیتی و نظامی منصوب کرده بود و بدین ترتیب مقامات عالی رتبه نظامی و امنیتی سوریه متعلق به اعضای گروه افسران طرفدار اسد می باشد و این روند پس از فوت وی کماکان با یکسری تغییرات صوری ادامه یافت .
مراکز متعدد اطلاعاتی و امنیتی سوریه در آن حد که مطبوعات عربی و بولتن اطلاعاتی خاورمیانه به آنها پرداخته اند نشان می دهد که نمی توان سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی سوریه را مجزای از ارتش و حزب بعث مورد مطالعه قرار داد. تعداد این دستگاهها به حدی است که گاه و بی گاه رقابت میان آنها را سبب می شود. به این معنی که روسای این دستگاهها برای کسب محبوبیت بیشتر نزد فرمانده کل خود و یا بدست آوردن قدرت بیشتر ممکن است دست به عملیاتهایی بزنند که خارج از حوزه وظایف آنها و یا افراط در انجام وظیفه محسوب می شود.