قرار داد آتیه یا همان فیوچر چیست ؟

قرار داد آتيه یا همان فیوچرز چيست؟

در بازار مالي، قرارداد آتيه یا همان فیوچرز قراردادي است که همه اطلاعاتی که یک معامله که برای عادلانه بودن نیاز دارد در آن قید شده است. قراردادی براي خريد يا فروش يک کالاي مشخص با تاريخ تحويل در زماني مشخص و قيمت آن کالا در هنگام معامله اين قرارداد بين خريدار و فروشنده مشخص شده و در بورس آتيه (بازار مالي) معامله ميگردد.

اين قرارداد در اين بازار زمان تحويل کالا دارد که سرسيد قرارداد (delivery date) يا زمان تسويه حساب نهايي(final settlement date) ناميده ميشود و در صورتي که خريدار (يا فروشنده) اين قرارداد تصميم بگيرد تا کالاي مورد نظر را به طور فيزيکي تحويل بگيرد (تحويل دهد) اين امر در تاريخ سررسيد قرارداد الزامي بوده و اين مطلب مهم معامله قرارداد آتي را قانوني و از نظر مذهبي هم مجاز ميکند. اين امر در ايران هم مثل ساير نقاط جهان صحيح است.

لازم به ذکر است که به همين دليل (حقيقي و لازم الاجرا بودن اين معامله) قرارداد آتي داراي پشتوانه اجرائي است و ميتوان خود اين قرارداد را مثل يک سفته تا قبل از سررسيد آن (دقيق تر بگوئيم تا قبل از غير قابل انتقال شدن) خريد و فروش کرد. چون ارزش اين قرارداد مستقيما به ارزش کالائي که اين قرارداد تحويل ميدهد (تحويل ميگيرد) وابسته است وقتي آنرا ميخريد پس از بالا رفتن ارزش آن کالا ميتوانيد قرارداد را فروخته و از سود خود استفاده ببريد. در صورتي که پيش بيني شما اينست که قيمت کالاي مورد نظر در آينده (پس از چند ماه يا چند روز يا چند ساعت) تنزل خواهد داشت ميتوانيد ابتدا اين قرارداد را بفروشيد وپس از نزول قيمت بخريد و از سود اين اختلاف قيمت بهره ببريد. چون اين قرارداد در يک بازار مالی (بورس آتيه یا همان فیوچرز ) معامله ميشود عملا طرف فيزيکي تمام معاملات اتاق پاياپاي آن بورس است و وقتي شما مثلا يک کيلو طلا را يک بار فروخته وقبل از تاريخ تحويل يک بار خريده باشيد ديگر تعهدي براي تحويل دادن (تحويل گرفتن) آن کالا به هيچ کس نداريد.

دقت کنيد که هر گاه شخصي يک قرارداد را ميخرد حتما شخص ديگري آنرا فروخته است و اتاق پاياپاي بورس صرفا ضمانت جابجائي اين مبالغ بين طرف سود برده و طرف متضرر را به عهده دارد و خود بورس يا کارگذار آن سود و يا زياني در این معامله ندارند. بورس اين ضمانت را از طريق کارگذار اجرائي ميکند. کارگذار خريدار از يکسو و کارگذار فروشنده از سوي ديکر از اين اشخاص که طرفين قرارداد هستند وديعه اي دريافت کرده و آنرا به حساب بانکي اتاق پاياپاي واريز ميکند و تا پايان نظارت دارند که ضرر طرف متضرر از وديعه او بيشتر نشده و قرارداد هميشه ضمانت اجرائي خود را با قدرت تمام حفظ کند. بابت اين خدمات که منجر به ايجاد يک سيستم کاملا قانوني و قابل اعتماد براي معامله گران ميشود کارگذار يک کارمزد کوچک (کمتر از يک درضد ارزش معامله) از مشتري خود دريافت ميکتد و بخشي از آن را به شرکت بورس يا همان بازار ميپردازد.

قيمتي که در هنگام معامله اين قرارداد بين خريدار و فروشنده توافق ميشود متضمن قيمت تحويل آن کالا در روز تحويل است و به قيمت تسويه (settlement price) معروف ميباشد. يک قرارداد آتيه یا همان فیوچرز براي هر دو طرف خريدار و فروشنده ايجاد تعهد ميکند و با قرارداد اختيار یا همان آپشن که براي خريدار فقط ايجاد يک حق و براي فروشنده ايجاد تعهد ميکند از اين لحاظ متفاوت است. به عبارت ديگر خريدار يک قرارداد اختيار یا آپشن ممکن است به قرارداد عمل نمايد يا از آن صرفنظر کند ولي دوطرف يک قرارداد آتي ملزم به اجراي قرارداد در زمان تسويه هستند. فروشندگان، کالاي مورد نظر را به خريداران تحويل ميدهند يا اگر اين معامله در بازار آتي "تسويه نقدي" (cash-settled) داشته باشد اين پول از حساب معامله گر متضرر به حساب آنکه سود برده منتقل ميگردد. براي خروج از الزام تعهد قبل از زمان تسويه، خريدار يک قرارداد آتي بايستي موقعيت خود را با فروش همان قرارداد و فروشنده باخريد آن خنثي کرده و به شکل قطعي به تعهد خود پايان دهد.

ترید قانون مند و بدون غش و شفاف

قراردادهاي آتيه یا همان فیوچرز نقدشوندگي خود را مديون روراستی و مشخص کردن همه جوانب مورد معامله هستند که همه مشخصات اين کالا شامل کميت و کيفيت و زمان و مکان تحويل کالا در آنها ذکر شده است و لازم الاجرا. کالائي که قرارداد آتيه یا همان فیوچرز تحويل آنرا ضمانت دارد دارائي پايه يا دارائي زيربنا براي اين قرارداد ناميده ايم. اين دارائي زير بنا ميتواند طلا يا گندم يا يک ارز يا سهام يک شرکت باشد که کمیت و کیفیت آن به وضوح در قرارداد ذکر شده است. نحوه ختم قرارداد که با تحویل کالا و یا به صورت نقدی قابل انجام است کاملا مشخص شده. واحد و کمیت دارائی زیربنای قرارداد که در واقع همان چیزی است که شما ترید میکنید کاملا مشخص است. واحد پولی که قرارداد با آن معامله میشود ذکر شده.

مثلا وقتی میگوئیم از طرق کارگذاری تخت جمشید نفت ترید میکنیم یعنی نفت سبک و شیرین غرب تگزاس WTI که همان نفتی است که در بورس NYMEX در نیویورک ترید میکنند مورد معامله شماست. مشخصات فنی آن شامل شامل چگالی و درصد سولفورمجاز و ... و همچنین زمان و مکان تحویل و حداقل تغییر قیمت مجاز (تیک یا آنچه در ایران معروف است پیپ) و خلاصه همه آنچه که خریدار و فروشنده یک کالا باید بدانند در قرارداد ذکرشده و همه میتوانند آنرا بخوانند. بالاخره شما دارید این کالا را معامله میکنید و شاید دلتان خواست آنرا تحویل بگیرید پس حق دارید همه چیز را راجع به آن بدانید.

ودیعه یا مارجین

برای آنکه سرمایه گذار (تریدر) اجازه یابد تا یک قرارداد آتیه یا همان فیوچرز را بخرد و یا بفروشد بورس از او ودیعه ای را درخواست میکند که مارجین نام دارد. این ودیعه که توسط کارگذار از تریدر ها جمع آوری میشود به حساب بانکی اتاق پایاپای بورس واریز میشود. این ودیعه که متعلق به تریدر است میتواند هر لحظه توسط او از کارگذار درخواست شود و کارگذار موظف است آنرا فورا به سرمایه گذار تحویل دهد. سپس کارگذار به نوبه خود این مبلغ را صبح روز بعد از اتاق پایاپای بورس دریافت میکند.

علت درخواست این مبالغ از تریدر ها بسیار ساده است. بازار مالی جائی است که همه میتوانند با خیال راحت ترید کنند و واهمه ای ندارند که طرف مقابل که با او ترید کرده اند امکان دارد زیر حرف خود بزند. اصولا بورس یا همان بازار مالی به همین علت جذاب است. ودیعه سپاری یکی از مهمترین مکانیزم هائی است که که بورس را به ایجاد این محل امن برای تریدر ها کمک میکند.

فرض کنید یک تریدر یک کیلو طلا خریده به قیمت 800 دلار به ازای هر اونس. این یعنی یک تریدر دیگر همین یک کیلو طلا را فروخته به همان قیمت. وقتی قیمت طلا تغییر کند یکی از آنها متضرر و دیگری سود میبرد. اما در لحظه انجام این معامله هیچکس نمیداند کدامیک ضرر و کدام سود خواهد کرد. به همین علت از هر دوطرف و از طریق کارگذارشان مبلغی ودیعه گرفته میشود تا قطعی بودن این معامله تضمین شده باشد. طرفی که ضرر داده حق ندارد ودیعه خود را برداشت کند مگر آنکه تصمیم بگیرد قرارداد را الغا کند. در این هنگام اگر خریدار بود باید آنرا بفروشد و اگر فروشنده بود باید یک قرارداد بخرد. مبلغ ضرر او که همان سود طرف مقابل است از ودیعه او کسرشده و به حساب طرفی که سود کرده اضافه میشود و او میتواند باقیمانده مبلغ را درخواست کرده و پس بگیرد.

طرفی که سود برده از همان لحظه که وارد سود شده میتواند این مبلغ اضافه بر ودیعه خود را درخواست و دریافت کند. اصل ودیعه نیز پس از خارج شدن از قرارداد قابل دریافت است. او نیز برای خارج شدن از تعهد قرارداد در صورتی که خریدار بود باید آنرا بفروشد و اگر فروشنده بود باید بسادگی آنرا بخرد. البته هیشه این امکان نیز وجود دارد که کالا یا ارز زیربنای قرارداد را تحویل گرفته یا تحویل بدهند. پس همانطور که واضح است این ودیعه برای برطرف کردن ریسک تریدر ها توسط بازار و از طریق کارگذار اخذ شده ودر حساب بانکی متعلق به بورس و نه نزد کارگذار نگهداری میشود. این ودیعه از دو قسمت تشکیل میشود. مارجین پوزیشن و مارجین سود و زیان.

مارجین پوزیشن یا مارجین اولیه

مبلغ این ودیعه بر اساس یکسری محاسبات ریاضی و آماری تعیین میشود. بازار های مختلف از مدل های ریاضی مختلفی برای محاسبه مارجین استفاده میکنند ولی نتیجه این محاسبات اختلافات کوچکی با هم دارند. در بورس DGCX دوبی این محاسبات بر اساس سیستم ریاضی SPAN انجام میشود که اکثر بازارهای دنیا از آن تبعیت میکنند. بورس بر اساس این سیستم محاسبه یک مارجین اولیه Initial Margin را برای هر قرارداد محاسبه کرده و به کارگذار اعلام میکند. این حداقل مبلغی است که باید در همه لحظات در حساب تریدر موجود باشد تا او حق در دست داشتن قرارداد (و به زبان ترید حق داشتن Open Position را) داشته باشد. ا ین مارجین توسط بورس تعیین میشود.

مارجین سود و زیان

تریدری که پوزیشن او بلافاصله وارد سود میشود تا زمانی که پوزیشنش در سود است به مبلغی بیش از این مارجین اولیه نیاز ندارد. ولی اگر این پوزیشن بلافاصله یا در طول مدتی که تریدر قصد دارد آنرا باز نگه دارد وارد ضرر شود بلافاصله توسط دائره کنترل ریسک در بورس بسته خواهد شد. کارگذار برای حفاظت تریدر در مقابل چنین اتفاقی مارجین سودو زیان را با توجه به میزان ریسک پذیری او محاسبه کرده و همیشه نظارت میکند تا مشتری او به علت کمبود ودیعه شانس خود را در سود بردن از معاملاتش از دست ندهد.